Η Κέρκυρα στα διατάγματα του ελληνικού κράτους - 19ος αιώνας

Το κρατικό Αρχείο Φύλλων της Εφημερίδας της Κυβέρνησης (ΦΕΚ) προσφέρει μια λεπτομερή εικόνα της πορείας και της εξέλιξης του Ελληνικού κράτους, διαμέσου των αποφάσεων της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας. Βλέπουμε κατά ποιό τρόπο δημιουργήθηκε και μεταβλήθηκε το κράτος μας, διαφαίνονται οι ευαισθησίες, οι ανάγκες, οι σκοποί, ο προγραμματισμός. Πώς το «αποφασίσαμεν και διατάσσομεν» έπλασε την Ελλάδα.

Η έρευνα στην ιστοσελίδα του Εθνικού Τυπογραφείου είναι μια πάρα πολύ κουραστική και χρονοβόρα υπόθεση, καθώς η αναζήτηση στα ΦΕΚ με λέξεις-κλειδιά είναι δυνατή μόνο από το 1992 και μετά. Όλοι οι νόμοι και τα βασιλικά και προεδρικά διατάγματα από το 1833 ως το 1991 πρέπει να ελεγχτούν ένα προς ένα και ο επίδοξος ερευνητής πρέπει να περιορίσει όσο το δυνατόν πιο πολύ τη χρονική περίοδο έρευνας, ελπίζοντας βέβαια και σε μια βοήθεια από τη θεά Τύχη.

Σε αυτό να προσθέσουμε πως λείπουν τα αρχεία μηνών, ετών ή και σειράς ετών, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε παταγώδη αποτυχία μιας προσπάθειας έρευνας ή, στη καλύτερη περίπτωση, δημιουργεί κενά. Σίγουρα η διαδικτυακή έρευνα και το προϊόν που προσφέρεται υστερεί σε σχέση με άλλα κρατικά Αρχεία της Ευρώπης. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να αναγνωρίσουμε και τα θετικά στοιχεία, δηλαδή την άμεση πρόσβαση στις πληροφορίες, πράγμα αδιανόητο μία ή δύο δεκαετίες πριν.

 

Η Κέρκυρα

 

Όπως είναι λογικό, η Κέρκυρα θα εμφανιστεί στα ΦΕΚ από το 1864 και μετά. Στα δύο πρώτα χρόνια από την Ένωση ο όγκος διαταγμάτων που δημιουργήθηκε και που αφορά βέβαια όλα τα Επτάνησα είναι σημαντικός, καθώς τα νέα εδάφη θα πρέπει να ενταχθούν διοικητικά στο κράτος. Ξεκινώντας από τα πιο ασήμαντα θέματα, όπως την αντικατάσταση των σφραγίδων ή τον τρόπο γραφής των εγγράφων και φτάνοντας σε πιο καίρια, όπως τη σύσταση επαρχιών, τελωνείων, δικαστηρίων και θέματα που αφορούν τη διοικητική διαίρεση, τις τράπεζες, τις συντάξεις, τους δημόσιους υπαλλήλους, την εισαγωγή στα Νησιά των νόμων του κράτους.

Ύστερα από αυτά τα δύο χρόνια η δραστηριότητα μετριάζεται κατά πολύ και η παρουσία της Κέρκυρας στα ΦΕΚ γίνεται αισθητά χαμηλή και από τότε θα παραμείνει σε αυτά τα επίπεδα. Δεν πρόκειται βέβαια για αδιαφορία προς το νησί, απλά η Ελλάδα έχει πιο σημαντικά προβλήματα να λύσει. Είναι ένα φτωχό και νεαρό κράτος, υποανάπτυκτο θα λέγαμε, σε σχέση με την Ευρώπη, που προσπαθεί ωστόσο να ακολουθήσει με δυσκολίες τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Μεγάλο τμήμα των διαταγμάτων καταλαμβάνουν τα δάνεια, οι συντάξεις, η οργάνωση του στρατού και του ναυτικού, η πάταξη της ληστείας, η οργάνωση των μεγάλων αστικών κέντρων.

Αγίου Σπυρίδωνος και Καποδιστρίου (περ. 1860)

 

Νέες διοικητικές δομές

 

Στη δεκαετία του 1860-70 θα εγκατασταθεί το πρώτο τηλεγραφείο στη Κέρκυρα, θα αρχίσουν να επιβάλονται δασμοί και τέλη στα «ώνια» και στα λιμάνια, προς όφελος του δήμου και για την λειτουργία των λιμανιών. Θα μετασχηματιστούν οι δήμοι στις επαρχίες του νησιού και θα εκδοθούν εφημερίδες. Δημιουργούνται δικαστήρια, διορίζονται συμβολαιογράφοι, λειτουργεί ορφανοτροφείο, φρενοκομείο και φυλακές. Στο νομό Κερκύρας ανήκουν η επαρχία Λευκάδας και Παξών.

 

Η πόλη «απλώνεται»

 

Η δεκαετία του 1870-1780 είναι η δεκαετία της πρόθεσης εξάπλωσης της πόλης. Σχέδια ρυμοτομίας υποβάλλονται από το δημοτικό συμβούλιο στο υπ. Εσωτερικών και εγκρίνονται. Τα λεγόμενα «γήπεδα», εκτάσεις έξω από τα τείχη, ουσιαστικά οικοδομικά φιλέτα, αναμένουν την ανάπτυξη. Θέτονται οι προδιαγραφές για την οικοδόμηση της Σπηλιάς και του Μαντουκιού. Δραστηριοποιείται το λιμάνι της Λευκίμμης. Δημιουργούνται υγειονομικοί σταθμοί για το εμπόριο. Αυτές τις δεκαετίες τα διατάγματα μας παρέχουν πληροφορίες και για φιλανθρωπικές δραστηριότητες -σπάνιο φαινόμενο σήμερα- όπως στα μετά θάνατο κληροδοτήματα με καταβολή αξιοσέβαστων χρηματικών ποσών αλλά και οικιών στη Φιλαρμονική, στο πτωχοκομείο, στο ορφανοτροφείο.

 

Εποχή ανάπτυξης

 

Η δεκαετία του 1880-1890 είναι σημαντικότατη για την Ελλάδα. Αρχίζει να διαδίδεται ο τηλέγραφος και ο σιδηρόδρομος. Είναι η δεκαετία της προσάρτησης της Θεσσαλίας και όλο το βάρος του κράτους πέφτει στα νέα εδάφη. Πρόκειται για περιοχές προβληματικές και η ευθύνη για την κατάσταση οφείλεται εξ’ ολοκλήρου στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η Ελλάδα, εκτός από το καυτό θέμα της αποζημίωσης των τσιφλικιών, θα επωμισθεί τον κόπο και τα έξοδα για τη ρυμοτομία των πόλεων, για την δημιουργία αποχετευτικού συστήματος, για τη σύσταση σχολείων, τηλεγραφείων και ταχυδρομείων. Στη Λάρισα και στα Τρίκαλα δεν υπάρχουν καν πεζοδρόμια, η τοπική ύπαιθρος μαστίζεται από ακρίδες και αρουραίους.

Στη Κέρκυρα κατασκευάζεται η εθνική οδός Παλαιοκαστρίτσας, ιδρύεται λοιμοκαθαρτήριο, ο τηλέγραφος φτάνει στους Παξούς. Ο εργοστασιάρχης Μιλτιάδης Μαργαρίτης εισάγει πρώτες ύλες για την παραγωγή κεριών και η Φιλαρμονική Εταιρία αγοράζει όργανα από το εξωτερικό. Και οι δύο δεν πληρώνουν τέλη στο δημόσιο για την εισαγωγή γιατί στην Ελλάδα δεν κατασκευάζεται  σχεδόν τίποτε και πολλές εισαγόμενες πρώτες ύλες και προϊόντα χαίρουν ατέλειας. Διαλύεται το ιερατικό σχολείο λόγω έλλειψη μαθητών. Το εργοστάσιο του Βενιαμίν Λέβι παράγει…αλεξιβρόχια. Διανέμεται η εγχώρια περιουσία της Κέρκυρας στους δήμους. Εμφανίζονται οι πρώτοι σύλλογοι και αδελφότητες και ιδρύεται ο Σύλλογος «Κυριών» για τα άπορα κορίτσια.  Σύμφωνα με την απογραφή του 1889 στο Δήμο Κέρκυρας οι δημότες ανέρχονται σε 25.000.


Το Πεντοφάναρο πριν 150 περίπου χρόνια
 

Η δεκαετία του 1890-1900 είναι η εποχή του τηλεφώνου, των φιλαρμονικών, της εκπαίδευσης, της σύστασης σχολείων και μικρότερων γραμματοσχολείων, αλλά και της προφύλαξης κατά της χολέρας. Σε αυτή τη περίοδο η Κέρκυρα ακολουθεί την Ελλάδα, η οποία ακόμα παλεύει με τα χρέη, τα δάνεια, τη ρυμοτομία, την διάδοση της εκπαίδευσης, του ταχυδρομείου και του σιδηρόδρομου.

Σε πολλέ