Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου* μας συνδέει με την Πρωτομαγιά του 1886

Η εργασία στον ψηφιακό και πλατφορμικό καπιταλισμό δεν εξαντλείται στην ζώνη παραγωγής, αλλά αποθηκεύεται, κυκλοφορεί και αξιοποιείται σε επόμενους και επαναλαμβανόμενους χρόνους. Στις πλατφόρμες (facebook, x, YouTube, Instagram, GitHub, Amazon, AI datasets), το περιεχόμενο δεν είναι απλώς τρέχουσα παραγωγή, αλλά συσσωρευμένη και αποθηκευμένη εργασία. Εν προκειμένω, ο μισθωτός χρόνος της εργασίας αποσυνδέεται από τον χρόνο της αξιοποίησης της. Το περιεχόμενο που δημιουργείται σε πλατφόρμες με τη μορφή βίντεο, κειμένου, φωτογραφίας ή δεδομένων, είναι μορφή αποθηκευμένης εργασίας. Ενώ δεν προϋποτίθεται διαρκής εργασία, το προϊόν της συνεχίζει να αξιοποιείται και να αναπαράγει αξία, ανεξάρτητα από την παρουσία του δημιουργού του.

Αποθηκευμένη αξία και ασύγχρονη υπεραξία. Το περιεχόμενο της παραγωγής γίνεται πηγή υπεραξίας μέσω της αλγοριθμικής προβολής, της διαφημιστικής εκμετάλλευσης και της ανάλυσης δεδομένων. Η αφαίμαξη υπεραξίας γίνεται μόνιμη, διαρκής και σε τιμές εκθετικές. Δεν στηρίζεται στον συνεκτικό χρόνο εργασίας αλλά στη δυναμική κυκλοφορία αξιών, που επανενεργοποιούνται κάθε φορά που το προϊόν χρησιμοποιείται.

Η πλατφόρμα ως υποδομή κεφαλαιοποίησης. Η πλατφόρμα λειτουργεί ως μηχανισμός αποθήκευσης και εμπορευματικής αξιοποίησης της συσσωρευμένης εργασίας. Είναι ταυτόχρονα ιδιοκτήτης, διαχειριστής και μεσίτης. Επί της ουσίας, στην πλατφόρμα η εργασία μετατρέπεται σε περιουσιακό στοιχείο.

Η εργασία των δεδομένων ως νέα μορφή παραγωγής αξιών. Ο χρόνος μετριέται με τα δεδομένα. Οι ενέργειες κινήσεις (clicks, views, scrolls) είναι και αυτές εργασίες, τροφοδοτούν αλγόριθμους, data mining κ.ο.κ. Η συμμετοχή της εργασίας ξεπερνάει τον ατομικό χρόνο, διαχέεται σε data sets, και λειτουργεί ως υλικό περιουσιακό στοιχείο.

Ο χρόνος ως κεφαλαιακή αναστολή. Η εργασία δεν αμείβεται κατά την παραγωγή της, αλλά μελλοντικά, όταν και εάν ζητηθεί, και η πλατφόρμα προβάλλει την αναπλήρωση της αξίας. Ο χρόνος δεν είναι πλέον παραγωγική μονάδα, αλλά μορφή αναμονής, μελλοντικής προσδοκίας.

Η πλατφορμική οικονομία μετασχηματίζει ριζικά την έννοια του εργάσιμου χρόνου. Η εργασία δεν είναι πια στιγμιαία παραγωγή, αλλά χρονικά αναβαλλόμενη, αποθηκευμένη υπεραξία, η οποία δεν υπάγεται στον δημιουργό της, αλλά στην πλατφόρμα.

Αλλάζοντας τον τρόπο αφαίμαξης της εργασίας αλλάζει και το πολιτικό ζητούμενο. Αναβαθμίζοντας την κύρια αντίθεση στην οικονομία της αγοράς, ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο, αναβαθμίζεται η πολιτική απαίτηση για την κατάργηση της λεηλασίας της εργασίας. Η αντίθεση δεν αποτυπώνεται μόνον στην κοινωνία με την ταξική της διαίρεση αλλά επεκτείνεται ακόμα και στο ίδιο το υποκείμενο άτομο, του οποίου απαλλοτριώνεται το σύνολο του χρόνου, κάτι που εκτός από ανθυγιεινό, μεταλλάσσει την κοινωνική του υπόσταση, απειλεί κυριολεκτικά τη φύση του.

Μακάρι να μπορούσε κανείς να βγει εύκολα και μόνος του απ' αυτόν τον φαύλο κύκλο αλλά ακόμα κι αν έχει συνειδητοποιήσει την ανάγκη, η (επι)κοινωνιακή συνήθεια εισβάλει από το παράθυρο, με τις διάφορες εφαρμογές δήθεν ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, απειλώντας τον με την κοινωνική του απόρριψη αν τις αμφισβητήσει.

Η απαιτούμενη τομή σ' αυτό το συνεχές είναι σήμερα ζητούμενο ανάλογο του γενεσιουργού εκείνου την Πρωτομαγιά στο Σικάγο των ΗΠΑ το 1886.

* Το πεζογράφημα, Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο (Γαλλικά: À la recherche du temps perdu), είναι εφτάτομο μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα Μαρσέλ Προυστ (1871-1922). Θεωρείται το σημαντικότερο έργο του.