Νέοι παράγοντες στο παλιό ουκρανικό ζήτημα - Foreign Affairs, Οκτώβριος 1941

(Σ.Τ.Μ.: Το αμερικανικό Foreign Affairs του Οκτωβρίου 1941 αναλύει τις ιστορικές σχέσεις Ρωσίας-Ουκρανίας, σε μια περίοδο κατά την οποία ο γερμανικός στρατός έχει κατακτήσει μέρος της Σοβιετικής Ένωσης και, πάντως, όλη την Ουκρανία – που αποτελούσε μέχρι τότε ομόσπονδη επαρχία της Σοβιετικής Ένωσης.)

Αν και οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ουκρανία το 1918 κατόπιν προσκλήσεως μιας ουκρανικής εθνικιστικής κυβέρνησης, η επιρροή των εθνικιστών δεν έχει ακόμη (το 1941 δηλαδή) γίνει εμφανής στην σημερινή σύγκρουση. Το 1918 ο ουκρανικός λαός ήταν κουρασμένος από τον πόλεμο και αδιάφορος για τα πολιτικά ζητήματα. Σήμερα ένα μεγάλο μέρος του ουκρανικού λαού είναι προφανώς στο πλευρό του σοβιετικού καθεστώτος. Θα ξαναεμφανισθεί άραγε ο ουκρανικός εθνικισμός; Κι αν ξανασηκώσει κεφάλι, θα δράσει ως φίλος ή ως εχθρός του εισβολέα;

Η ανάπτυξη ενός διακριτού ουκρανικού εθνικισμού εμποδιζόταν πάντοτε από τη ιστορική, γλωσσική και θρησκευτική συγγένεια Ουκρανών και Ρώσων. Οι δύο λαοί ήταν ενωμένοι από τον 9ο έως τον 13ο αιώνα, όταν οι ταταρικές επιδρομές τούς διέσπασαν. Το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας ενώθηκε ξανά με τη Ρωσία τον 17ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια των αιώνων του χωρισμού, Ρώσοι και Ουκρανοί πολεμούσαν κοινούς εχθρούς — πρώτα τους Τατάρους, ύστερα τους Πολωνούς.

Γλωσσικά, Ουκρανοί και Ρώσοι είναι συγγενείς. Οι γλώσσες τους διέφεραν ελάχιστα έως ότου οι Ουκρανοί βρέθηκαν υπό πολωνική επιρροή. Ακόμη και τώρα η ουκρανική διαφέρει τόσο λίγο από την ρωσική, ώστε ένας μορφωμένος Ουκρανός μπορεί να μάθει ρωσικά μέσα σε λίγους μήνες. 

Στην τσαρική εποχή η διαδικασία της αφομοίωσης είχε φθάσει στις περισσότερες ανώτερες τάξεις, σχεδόν σε όλο το βιομηχανικό προλεταριάτο και σε μεγάλο μέρος του αστικού πληθυσμού. Αν και τα εννέα δέκατα των κατοίκων της Ουκρανίας μιλούσαν ουκρανικά, αυτοί ήταν κυρίως αγρότες. Μέχρι το 1917, οι αγρότες έδειχναν πολύ μικρό ενδιαφέρον για τον εθνικισμό. Ένας μικρός αριθμός Ουκρανών, που είχαν εγκατασταθεί στην αυστριακή Γαλικία, ενώθηκε με κάποιους γηγενείς Ουκρανούς της Γαλικίας για την δημιουργία ενός εθνικιστικού δόγματος με την απαίτηση μιας αυτόνομης Ουκρανίας μέσα σε μια δημοκρατική ρωσική ομοσπονδία. Η απάντηση της τσαρικής κυβέρνησης στον ουκρανικό εθνικισμό ήταν η βίαιη ρωσοποίηση: η απαγόρευση της χρήσης της ουκρανικής γλώσσας σε δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία, εφημερίδες και βιβλία.

Μετά την Επανάσταση του 1905, που έφερε στο φως την έκταση της αγροτικής αναταραχής, η μεγαλύτερη εθνικιστική ομάδα, το Ουκρανικό Σοσιαλεπαναστατικό Κόμμα, διακήρυττε την ιδέα ότι, αν οι Ουκρανοί αποτίνασσαν τον ρωσικό ζυγό, οι αγρότες θα μπορούσαν να απαλλαγούν από τους ρώσους και πολωνούς γαιοκτήμονες, από τους εβραίους εμπόρους και από τους ρώσους γραφειοκράτες. Και διαβεβαίωνε τους αγρότες ότι μια ουκρανική κυβέρνηση θα τους διένειμε όλη τη γη. Ένας τέτοιος πρακτικός εθνικισμός γοήτευσε τους αγρότες και όταν ο ουκρανικός εθνικισμός, οργανωμένος στο Ουκρανικό Εθνικό Συμβούλιο, τη Ράντα, εμφανίστηκε στη σκηνή μετά την ανατροπή του τσαρισμού τον Μάρτιο του 1917, κέρδισε την ενθουσιώδη τους υποστήριξη. Η Ράντα, ωστόσο, απέτυχε να αποδώσει τη γη στους αγρότες. 

Όταν οι ίδιοι οι αγρότες κατέλαβαν τα κτήματα, η Ράντα έφτασε στο σημείο να λάβει μέτρα καταστολής της «αναρχίας». Ως αποτέλεσμα, οι αγρότες αρνήθηκαν να πολεμήσουν για τη Ράντα ενάντια στους κομμουνιστές. Η Ράντα τότε ζήτησε βοήθεια από τους Γερμανούς. Αυτοί, αφού κατέλαβαν την Ουκρανία, διέλυσαν τη φλύαρη Ράντα και δημιούργησαν  ένα κράτος-μαριονέτα με αρχηγό τον στρατηγό Σκοροπάντσκι, τον μεγαλύτερο γαιοκτήμονα της Ουκρανίας. Το καθεστώς Σκοροπάντσκι, που αποσκοπούσε στην αποκατάσταση της απαλλοτριωμένης γης, προκάλεσε θύελλα λαϊκών αντιδράσεων.

Στο μεταξύ, οι ουκρανοί εθνικιστές είχαν σχηματίσει νέα κυβέρνηση, το Διευθυντήριο, και μετά την ανακωχή του Νοεμβρίου κατάφεραν να καταλάβουν το Κίεβο. Όμως οι εθνικιστές ήταν υπερβολικά διχασμένοι για να παραμείνουν στο κέντρο της σκηνής. Τους πρωταγωνιστικούς ρόλους έπαιζαν πλέον οι κομμουνιστές, που κατέλαβαν το Κίεβο στις αρχές του 1919, οι ‘Λευκοί’ του στρατηγού Ντενίκιν, οι αγρότες-αναρχικοί υπό τον Μάχνο, και η Αντάντ με τον Πολωνό τοποτηρητή της. Υπό την ηγεσία του Πετλιούρα, η εθνικιστική κυβέρνηση μάταια ζητούσε ξένη υποστήριξη, ενώ ο στρατός της διαλυόταν σε πλήθος μικρών συμμοριών που ασχολούντο κυρίως με τις διώξεις Εβραίων και κομμουνιστών στις περιοχές τους.

Μετά το τέλος του Εμφυλίου, οι κομμουνιστές έπρεπε να αποφασίσουν αν θα αγνοήσουν τον ουκρανικό εθνικισμό ή αν θα κάνουν παραχωρήσεις. Επέλεξαν το δεύτερο με ένα συνταγματικό σχήμα που έδινε στην Ουκρανία ένα βαθμό αυτοδιοίκησης. Αν και τα κεντρικά όργανα της Ε.Σ.Σ.Δ. ασκούσαν ευρείες εξουσίες, η κυβέρνηση της Ουκρανικής Δημοκρατίας διαχειριζόταν ζητήματα όπως η εκπαίδευση, η κοινωνική ασφάλιση, η γεωργία και η τοπική ελαφρά βιομηχανία. Επιπλέον, έγινε προσπάθεια «ουκρανοποίησης» της πολιτικής ζωής, κυρίως με την ένταξη Ουκρανών στο Κόμμα και στη διοίκηση. Στον τομέα της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, οι Μπολσεβίκοι αντέστρεψαν την τσαρική πολιτική της ρωσοποίησης του πληθυσμού. Η ουκρανική γλώσσα έγινε το μέσο διδασκαλίας στον αυξανόμενο αριθμό εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που παρακολουθούν πλέον οι Ουκρανοί μαθητές. …